Επαγγελματική Εξουθένωση
Επαγγελματική Εξουθένωση
Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερο ακούγεται ο όρος burn out που αντιστοιχεί στην επαγγελματική εξουθένωση του ατόμου. Πολλοί όμως συγχέουν τον όρο επαγγελματική εξουθένωση, που έχει έντονα αρνητικές συνέπειες στο άτομο και το ψυχισμό του, με το επαγγελματικό άγχος ή πίεση που είναι αναμενόμενο να νιώθει ορισμένες φορές ο εργαζόμενος. Σκοπός του συγκεκριμένου άρθρου είναι να αποσαφηνίσει τον όρο επαγγελματική εξουθένωση και να περιγράψει τις αιτίες και τις συνέπειές του, ώστε το άτομο που την έχει υποστεί να μπορέσει να το αντιληφθεί και να προσπαθήσει να την αντιμετωπίσει.
Ο όρος επαγγελματική εξουθένωση (burn out) εμφανίστηκε για 1η φορά στη βιβλιογραφία το 1974, όταν ο Freudenberger περιέγραψε ένα σύνολο συμπτωμάτων υπερκόπωσης που παρατηρήθηκε σε εθελοντές και επαγγελματίες οι οποίοι παρείχαν υπηρεσίες στο χώρο της ψυχικής υγείας.
Ο Maslach (1982) περιέγραψε την επαγγελματική εξουθένωση ως σύνδρομο σωματικής και ψυχικής εξάντλησης που αναπτύσσεται σε όσους έρχονται σε επαγγελματική σχέση με άλλους ανθρώπους. Ο εργαζόμενος χάνει το ενδιαφέρον και τα θετικά συναισθήματα που είχε προς τους ασθενείς ή πελάτες του, παύει να είναι ικανοποιημένος από την εργασία του και την απόδοσή του και αναπτύσσει μια αρνητική εικόνα για τον εαυτό του.
Πολλές φορές, δημιουργείται σύγχυση μεταξύ του επαγγελματικού άγχους και της επαγγελματικής εξουθένωσης. Όταν γίνεται λόγος για επαγγελματική εξουθένωση είναι χρήσιμο να θυμόμαστε
· δεν εμφανίζεται ξαφνικά
· δεν οφείλεται σε κάποιο μεμονωμένο γεγονός που προκαλεί υπερβολικό στρες
· είναι μια μορφή παρατεταμένου και χρόνιου επαγγελματικού άγχους
· αποτελεί μια μακροχρόνια διαδικασία που καταλήγει σε αδυναμία προσαρμογής του ατόμου
· θεωρείται το αποτέλεσμα χρόνιου συσσωρευμένου στρες
· είναι ένας αναποτελεσματικός μηχανισμός άμυνας του ατόμου
Τα επαγγέλματα που σχετίζονται με αυξημένες πιθανότητες για την εμφάνιση επαγγελματικής εξουθένωσης στους εργαζομένους φαίνεται να ανήκουν στις παρακάτω τρεις γενικές κατηγορίες α) όσα επαγγέλματα συνεπάγονται σχέσεις και στενή επαφή με άλλους ανθρώπους β) όσα επαγγέλματα απαιτούν μεγάλη ταχύτητα στη λήψη αποφάσεων γ) όσα επαγγέλματα επιφέρουν σοβαρές οικονομικές, κοινωνικές ή άλλες επιπτώσεις.
Οι αιτίες είναι πολλές και δεν αρκεί η ύπαρξη μόνο μιας για την εκδήλωση της επαγγελματικής εξουθένωσης στον εργαζόμενο. Τις αιτίες μπορούμε να τις διαχωρίσουμε σε δυο βασικές κατηγορίες
1) Συνθήκες εργασίας όπως υπερβολικός φόρτος εργασίας, απαιτητικό συνεχές ωράριο, άκαμπτη και αυταρχική διοίκηση, χαμηλές οικονομικές απολαβές, ασάφεια στο ρόλο ή στους ρόλους που αναλαμβάνει ο εργαζόμενος, μη συνεργατικό κλίμα ανάμεσα στους συναδέλφους κα έλλειψη ψυχολογικής υποστήριξης
2) Ατομικοί παράγοντες του εργαζόμενου όπως δυσκολίες στην οικογενειακή κατάσταση, ελλιπές κοινωνικό δίκτυο υποστήριξης, χαμηλά κίνητρα για την επιλογή της εργασίας, έλλειψη προσδοκιών από την εργασία, χαμηλή αυτοεκτίμηση, ο τρόπος ερμηνείας και αντιμετώπισης των πιεστικών για τον ψυχισμό συνθήκες του εργασιακού περιβάλλοντος.
Οι συνέπειες της επαγγελματικής εξουθένωσης είναι πολλαπλές και διαφορετικές για κάθε εργαζόμενο.
Όσον αφορά στο ίδιο το άτομο, οι συνέπειες μπορεί να εκφράζονται σωματικά για παράδειγμα πονοκέφαλοι, υπνηλία, ζάλη, κούραση- χαμηλή ενεργητικότητα ψυχολογικά για παράδειγμα αίσθημα αδιεξόδου, απελπισίας και παγίδευσης, ανάπτυξη αρνητικών στάσεων προς τη ζωή, την εργασία και τον εαυτό, αγωνία, άγχος, ένταση, κατάθλιψη και μέσω της συμπεριφοράς για παράδειγμα επιθετικότητα, εκνευρισμός, καταχρήσεις ουσιών.
Όσον αφορά στον εργασιακό χώρο, μπορεί να παρατηρηθεί επιδείνωση των διαπροσωπικών σχέσεων, αποφυγή συνεργατικών σχέσεων, διαμορφώσεις προθέσεων του εργαζόμενου για εγκατάλειψη του χώρου εργασίας για παράδειγμα αυθαίρετες απουσίες.
Γιώτα Λυμπεροπούλου
Ψυχολόγος - Ψυχοθεραπεύτρια
Grint K., «The Sociology of Work» , Policy Press, Cambridge , U.K 1991
«Η Ψυχολογία στο Χώρο της Υγείας», Ελληνικά Γράμματα
Μεγαλοοικονόμου Θ., «Το σύνδρομο της ‘κοπώσεως’ στις δομές της Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης», Τετράδια Ψυχιατρικής Νο 59
Παγοροπούλου Α., Κουμπιάς Ε., Γιαβρίμης Π., «Σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης: το χρόνιο άγχος των δασκάλων και η μετεξέλιξή του σε επαγγελματική εξουθένωση
Αναγνωστόπουλος Φ., Παπαδάτου Δ., «Παραγοντική σύνθεση και εσωτερική συνοχή του Ερωτηματολογίου Καταγραφής Επαγγελματικής Εξουθένωσης σε δείγμα νοσηλευτριών»,
Ψυχολογικά Θέματα, Τόμος 5, Τεύχος 3, 1992
0 σχόλια